Conspiracy theories at the time of the pandemic - Teorije zavere u doba pandemije

It is not easy to escape the impression that every great event of the modern world is accompanied by its own conspiracy theory. Terrorist attacks, deaths of famous people or anything strange related to space exploration soon get their topics on forums and posts that are shared on social networks. But while such a belief would be understandable, conspiracy theories are not the creations of the modern age. In ancient Rome, after a crowd in the capital began to die for unknown reasons, 170 upper-class women were blamed for poisoning their fellow citizens (both then and current historians speculate that the cause of death was a plague epidemic active at the time). In the Middle Ages, the entire Jewish community of the French town of Blois was burned at the stake for believing that it had killed Christian children. In the 19th century, the inventor Samuel Morse (Morse code) claimed that the mass migrations of Catholics (mostly Irish immigrants) to America were the result of a Catholic conspiracy aimed at overthrowing the world's largest Protestant republic.

The centuries-old history of such theories suggests that their roots are not tied to a particular historical period, but that the reasons for their existence have a biological, evolutionary background. According to the standard definition, conspiracy theories are "explanations of important events as secret plans of a powerful and malicious group of people." They offer a coherent story, which is necessarily simpler than the official version of events and which does not leave room for coincidence and / or the action of many factors, but explains everything with one cause - the malicious interests of a handful of powerful people. This simplification of reality stems from the standard mechanisms of our cognitive perception. The world around us is immensely complex. Everywhere, at every moment, a huge number of things happen in it for various, often completely random reasons. To make it easier to understand the environment, one its citizens.

Therefore, at the moment when the world was hit by a global pandemic, it was not rational to expect any other epilogue than the current one. In parallel with the pandemic, the infodemia spread. Disinformation, false news and conspiracy theories were shared on social networks on a daily basis (mostly). Kovid-19 was: produced in a laboratory as a biological weapon for population control, produced to enrich the pharmaceutical industry / Bill Gates by selling vaccines, made in America to destroy China, made in China to destroy America, created as a screen for settlement migrants in Europe, harmful after exposure to 5G radiation that weakens the immune system making the body more susceptible to infection, part of plans by a global elite like Bill Gates to sell vaccines that inject 5G tracking chips into the body, a distraction used by governments to would prevent people from going outside while their agents change the batteries of birds that are actually surveillance drones, etc. In uncertain times like a pandemic, especially at its beginning, it is easier to be deceived by misinformation. On social networks, it is possible to come across false and verified news next to each other - at a time when official information is scarce or changes frequently, the two of them may seem indistinguishable. Moreover, in the initial stages of the pandemic, one could hear the opinion that the coronavirus does not actually exist; as time went on, this belief became increasingly difficult to maintain.

However, unchanged in relation to the beginning, it is a life threat and a disturbance of the regular everyday life that Kovid-19 brings with it. Although our knowledge of the virus itself and prevention measures has (to some extent) increased since then, science is still advancing too slowly to meet our need for answers. There is no definitive answer to the question of the origin of the virus that killed hundreds of thousands of people around the world; on the other hand, any of the above theories offers relief for the aforementioned unrest by identifying the cause in the form of a multibillion-dollar industry or the government of some world power. When the best recommendation that official sources have is to recommend "stay at home", the person who demolishes the nearby 5G tower feels that he is not completely helpless in the fight against the "invisible enemy". "Misinformation gives people the illusion of control," Emily Vraga, a professor of communications at the University of Minnesota, told Time magazine, "giving them something concrete they can do to protect them and others, even if it's just an illusion."

Although, in general, conspiracy theories are usually harmless, even fun, the difference with conspiracy theories about coronavirus is that they can seriously endanger human lives. The most important question, therefore, only arises: what can be done about it? First of all, it should be said that it is insane to expect that conspiracy theories will completely disappear - to some extent, they have always existed and will always exist for a certain part of the population. Given this, efforts should be directed towards reducing their prevalence and forming citizens who are more resistant to them. Better education about the virus itself and greater media literacy are logical solutions. Other solutions proposed include (among other things) providing a broader platform for experts, the inoculation method (exposing people to a weakened version of the theory to protect them from a future, stronger version), the Socrates method (asking questions to a conspiracy theorist to test their own arguments). and, of course, better regulation of such content on social networks.

It may be that these methods treat symptoms, not disease. Individually, none of them look revolutionary, and for some it is questionable how feasible they are. That is why no one who gives advice for the fight against conspiracy theories proposes only one solution, but is guided by the idea that the more the better. In the collision with such a complex problem, we should resist the desire to solve everything with one explanation. We have already seen where that can take us.

Nije lako oteti se utisku da svaki veliki događaj savremenog sveta prati i njegova vlastita teorija zavere. Teroristički napadi, smrti znamenitih ličnosti ili išta imalo čudno u vezi sa istraživanjem svemira ubrzo dobijaju svoje teme na forumima i objave koje se dele na društvenim mrežama. Ali, iako bi takvo uverenje bilo razumljivo, teorije zavere nisu tvorevine modernog doba.

U starom Rimu, nakon što je gomila stanovnika u prestonici počela da umire iz nepoznatih razloga, 170 žena višeg staleža okrivljeno je za trovanje svojih sugrađana (i tadašnji i sadašnji istoričari pretpostavljaju da je uzrok smrti bila epidemija kuge aktivna u to vreme). U srednjem veku, čitava jevrejska zajednica francuskog gradića Bloa spaljena je na lomači zbog verovanja da je ubijala hrišćansku decu. U 19. veku, pronalazač Semjuel Morze (Morzeova azbuka) tvrdio je da su masovne migracije katolika (ponajviše Irskih imigranata) u Ameriku rezultat katoličke zavere koja za cilj ima da uruši najveću svetsku protestantsku republiku.

Viševekovna istorija ovakvih teorija sugeriše da njihov koren nije vezan za određen istorijski period, već da razlozi njihovog postojanja imaju biološku, evolutivnu pozadinu. Prema standardnoj definiciji, teorije zavere predstavljaju „objašnjenja važnih događaja kao tajnih planova moćne i zlonamerne grupe ljudi“. One nude koherentnu priču, koja je nužno uprošćenija nego zvanična verzija događaja i koja ne ostavlja prostor slučajnosti i/ili delovanju mnoštva faktora, nego sve objašnjava jednim uzrokom – malicioznim interesima šačice moćnika.

Ovo pojednostavljivanje stvarnosti proističe iz standardnih mehanizama naše kognitivne percepcije. Svet koji nas okružuje neizmerno je kompleksan. Svuda, u svakom trenutku, ogroman broj stvari u njemu se dešava iz najrazličitijih, često potpuno nasumičnih razloga. Radi lakšeg razumevanja okoline, čovek pokušava da unese red u inače haotično okruženje. Traga za uzročnim vezama između događaja na osnovu kojih konstruiše (jednostavna) objašnjenja, dok informacije koje se ne uklapaju u ovako stvorenu sliku sveta (većinom) odbacuje. Zasigurno, shvatanje prema kojem je neka pojava posledica namere utešnije je od onoga koje može da ponudi samo nasumičnost. Ili, prema rečima američkog filozofa Brajana Kilija, ovakav pogled na svet „nudi nam utehu u znanju da, iako se tragični događaji dešavaju, bar se dešavaju s razlogom, i da što je događaj veći, važniji je i razlog“.

No, ovakvo pojednostavljivanje samo po sebi nije dovoljno za teoriju zavere. Kao što je uočljivo iz navedenih primera, za svaku od njih potrebna je grupa ljudi, o kojoj već postoje određene predrasude, koja će za nju biti optužena. Bili oni Jevreji ili katolici, multinacionalne kompanije ili obaveštajne službe, neophodni su akteri za koje je percipirano da na neki način ugrožavaju postojeću zajednicu. Tokom kriznih vremena, teorije zavere pružaju „opipljivog neprijatelja kojeg je moguće okriviti za probleme koji bi inače delovali previše apstraktno i bezlično“.

Ipak, i pored njihove dugogodišnje tradicije i biološke osnove, čini se da su teorije zavere danas rasprostranjenije i uticajnije nego ikad. Naše je vreme kao krojeno za ovakav način razmišljanja: dominantan metod javne komunikacije su društvene mreže na kojima svako može da iznese svoje mišljenje, a postmodernistička sveobuhvatna skepsa prema nauci i autoritetima, i sumnja u ideje objektivne realnosti i istine deluju ponovo aktuelizovane. Pre četiri godine, Oksfordski recnik proglasio je termin post-istina za reč godine. Ovaj pridev označava „okolnosti u kojima objektivne činjenice imaju manje uticaja na oblikovanje javnog mnjenja nego obraćanje usmereno na emocije i lična uverenja“. Stoga nije iznenađujuće ni kada teorije zavere promovišu lideri najmocnijih zemalja sveta ili doktori medicine. Naravno, ne pomaže ni to što se neke od njih ispostave kao tačne: duvanske kompanije jesu prikrivale dokaze o štetnosti cigareta, američka vlada jeste špijunirala svoje građane.

Prema tome, u trenutku kada je svet zadesila globalna pandemija nije bilo racionalno očekivati bilo koji drugi epilog sem aktuelnog. Paralelno uz pandemiju širila se i infodemija. Svakodnevno (ponajviše) na društvenim mrežama delile su se dezinformacije, lažne vesti i teorije zavere. Kovid-19 bio je: proizveden u laboratoriji kao biološko oružje za kontrolu populacije, proizveden kako bi se farmaceutska industrija/Bil Gejts obogatili prodajom vakcina, napravljen u Americi da bi uništio Kinu, napravljen u Kini da bi uništio Ameriku, stvoren kao paravan za naseljavanje migranata u Evropi, štetan nakon izlaganja 5G radijaciji koja slabi imuni sistem čineći organizam osetljiviji na infekciju, deo planova globalne elite poput Bila Gejtsa koja namerava da prodaje vakcine koje u telo ubrizgavaju čipove za praćenje koji će biti aktivirani 5G tehnologijom, distrakcija koju vlade koriste kako bi sprečavale ljude da izlaze napolje dok njihovi agenti menjaju baterije pticama koje su zapravo dronovi za nadzor itd.

U neizvesnim vremenima poput pandemije, pogotovo na njenom početku, lakše je i biti zavaran dezinformacijama. Na društvenim mrežama moguće je naići na lažnu i proverenu vest jednu pored druge – u trenutku kada su zvanične informacije malobrojne ili se često menjaju, njih dve mogu delovati nerazlučivo. Štaviše, u početnim fazama pandemije moglo se čuti i mišljenje kako koronavirus zapravo ne postoji; što je vreme dalje odmicalo, ovo uverenje postajalo je sve teže održivo.

No, nepromenjena u odnosu na početak jeste životna pretnja i remećenje redovne svakodnevnice koju sa sobom nosi Kovid-19. Iako se od tada naše znanje o samom virusu i merama prevencije (donekle) uvećalo, nauka i dalje napreduje previše sporo da bi zadovoljila našu potrebu za odgovorima. Definitivan odgovor na pitanje o nastanku virusa koji je usmrtio stotine hiljada ljudi širom sveta još uvek ne postoji; sa druge strane, bilo koja od navedenih teorija nudi olakšanje za pomenuto nespokojstvo time što identifikuje uzročnika u vidu multimilijarderske industrije ili vlade neke svetske sile. Kada je najbolja preporuka koju zvanični izvori imaju da preporuče „ostani kod kuće“, osoba koja sruši obližnji 5G toranj oseća da nije potpuno bespomoćna u borbi sa „nevidljivim neprijateljem“. „Dezinformacije ljudima pružaju iluziju kontrole“, rekla je Emili Vraga, profesorka komunikacije u zdravstvu na Univerzitetu Minesota, za magazin Tajm, „daju im nešto konkretno što mogu da urade što će zaštititi njih i druge, čak i ako je to samo iluzija“.

Iako su, generalno posmatrano, teorije zavere najčešće bezazlene, čak i zabavne, razlika sa teorijama zavere o koronavirusu je u tome što one ozbiljno mogu da ugroze ljudske živote. Najvažnije pitanje prema tome, samo se nameće: šta može biti učinjeno povodom toga? Najpre, treba reći da je suludo očekivati da teorije zavere potpuno nestanu – u nekom obimu, one su oduvek postojale i za određeni deo populacije uvek će i postojati. S obzirom na to, napori treba da budu usmereni ka umanjivanju njihove rasprostranjenosti i formiranju građana koji su na njih otporniji. Bolja edukacija o samom virusu i veća medijska pismenost logična su rešenja. Druga rešenja koja se predlažu obuhvataju (između ostalog) pružanje šire platforme stručnjacima, metodu inokulacije (izlaganje ljudi oslabljenoj verziji teorije kako bi ih zaštitila od buduće, jače verzije), Sokratovu metodu (postavljanje pitanja teoretičaru zavere koja ga navode da sam testira svoje argumente) i, naravno, bolju regulaciju ovakvih sadržaja na društvenim mrežama.

Može biti i da se tim metodama leče simptomi, a ne i bolest. Pojedinačno, nijedna od njih ne izgleda revolucionarno, a za neke je upitno i koliko su izvodljive. Zato niko ko daje savete za borbu protiv teorija zavere ne predlaže samo jedno rešenje, već se vodi mišlju da što više i jeste bolje. U sudaru sa tako kompleksnim problemom treba odupreti se želji da sve razrešimo jednim objašnjenjem. Već smo videli gde nas to može odvesti.