İnternet eski günlerinde çoğunlukla pek maddi değeri olmayan -en azından teoride- işlerin yürüdüğü bir platformdu. Elektronik posta gönderir yada alır, yanıt verir, birkaç forumda yazı yazar yahut değişik makaleler okuyabilirdik. Günümüzde ise en kıymetli varlıklarımızı şifrelenmiş bir şekilde birbirine zincirleyerek susturulamaz ve müdahale edilemez blockchain adındaki ağlara bağlıyoruz.
Önümüzdeki yıllarda blockchain teknolojisi, iş yapış şeklimizden varlıklarımızı yönetme alışkanlıklarımıza, makine ve çalgılarımızı kullanma alışkanlıklarımızdan nasıl güvenli oy verebileceğimize kadar biroldukça şeyi kökünden değiştirecek. Hatta kim olduğumuza dair kimlik bilgilerimizi kanıtlama yöntemlerimizde bu değişime dâhil. Bu dönüşüm içinde, hastaneler, hükümetler benzer biçimde şimdiki hallerinden ve çalışma yöntemlerinden tamamen değişiklaşacak sektörler ve kurumlar olacağı şeklinde sigortacılık, bankacılık şeklinde aracılık esası üzerine kurulu birçok kurum ve iş kolu da yok olacak.
Blockchain ne yapabilir ve size ne ifade edebilir?
Blockchain ve finans
Kripto paralar yahut dijital paralar, en sıradan anlatımı ile elektronik bir ağ üzerinden transferi yapılabilen para birimleridir. Para transferi için bu gün birçok yöntem mevcut. Çek yazabilirsiniz, ödeme yönergeı verebilirsiniz, kredi kartı kullanabilirsiniz yahut havale yapabilirsiniz. Veya derhal hemen herkesin duyduğu bitcoin veya alternatiflerinden ethereum, litecoin, dash şeklinde binlerce kripto para biriminden herhangi birini kullanabilirsiniz.
Geçirme ettiğimiz para miktarı ne kadar fazla ise naturel olarak onu o kadar çok güvence altında tutmak isteriz. Geleneksel finans sisteminde genellikle banka benzer biçimde bir aracı müessese bizim için bu güvenlik hizmetini üstlenir. Yap adasında yaşayan insanların ise daha farklı bir çözümü vardı; kim kimden ne almış ne kadar borcu ne kadar alacağı var şeklinde bilgileri, adada yaşayan kişiler ezberinde tutuluyordu. Bir nevi dağıtılmış kayıt defteri. Blockchain ise bu fikri, dijital olarak bir ağ üzerinde ve ağa bağlı bulunan tüm bilgisayarlarda bu kayıt defterinin birer kopyasını tutarak ve her meydana getirilen transferin ağdaki her bilgisayar tarafınca onaylanması ile gerçekleştiriyor. Bankaların kayıt defterleri kendi ellerindedir, kendileri düzenler ve hepimiz onların hata veya sahtekârlık yapmadıklarına inanır ve güveniriz. Bu itimat karşılığında da bir ücret öderiz.
Iyi mi çalışıyor?
Her geçirme ağ tarafınca onaylanmadan ve ağa katılmadan önce dijital olarak “blok” adı ile bilinen bir transferler kümesi içerisine katılır. Transferin ağa katılması için önce onaylanması gerekir. Bunu içinde ağ; para gerçekten orada mı, gönderici ve alıcı gerçek kişiler mi benzer biçimde birkaç soruya cevap arar.
Bloklar belirli bir sürede otomatikman doğar. O süre içerisinde yapılan transferler o bloğa aittir. Örneğin bitcoin için bu süre 10 dakikadır. 10 dakikalık süre derhal derhal hiç değişmez, bu 10 dakikalık süre içinde yapılan bütün transferler o bloğa girer. Ağ bu süreyi durağan tutabilmek için çözülmesi tam 10 dakika sürecek bir matematiksel sual hazırlar. Bu probleminin zorluk derecesi ağda ki hesaplama gücüne göre değişkenlik gösterir ki 10 dakikalık süre hiç değişmesin. İşte bu matematiksel soruyu doğru bulup kanıtlamaını ilk yayınlayan “madenci” ödül olarak sunulan yepyeni kripto paraların sahibi olur. Tabi ödülü almadan önce ağda ki diğer bilgisayarlar ispatını doğrular ve onaylar. Bu onaydan sonrasında blok önceki bloklara geldiği sıra ile bağlanarak oluşan zincire katılır. Bu teknoloji sahtekârlıkların ve hırsızlıkların önüne geçebildiği gibi paranın çok hızlı bir halde süre veya mekân fark etmeksizin transfer edilebilmesine olanak tanır.
Geleneksel finans sistemlerimiz hantal ve çoğunlukla hata yapma eğilimindeler. Aracı kurumlar ve aracılar bu hatalardan oluşan anlaşmazlıkları gidermek için varlar ve bu işten tonla para kazanıyorlar. Bu konum kişiler için zamana ve paraya mal oluyor. Blockchain ise daha şeffaf, ucuz, ve güvenli bir alternatif sunuyor. Günümüzde giderek artan sayıda finansal kuruluş, blockchain teknolojisi sayesinde, önceden programlanmış şartların yerine gelmesi ile elinde bulunduranlara ödeme icra eden akıllı tahviller veya aynı şekilde çalışan ve kişiler ile kurumlar içinde da yapılabilen akıllı sözleşmeleri birer ürün olarak sunmaya başladı.
Finans alanında blockchain uygulama örnekleri:
Varlık Yönetimi: Ticari İşlemler ve Uzlaşma
Varlık yönetiminde geleneksel ticaret süreçlerinde ve özellikle de sınır ötesi işlemler söz mevzusu olduğu zaman konum gitgide karmaşıklaşır ve maliyeti ve riski artar. İşlem içerisinde yer edinen her aracı ve uzlaşma yöneticisi kuruluş ciddi derecede verimsizlik yaratan ve hataya açık kendi kayıt defterini tutar. Blockchain teknolojisi bu kayıt defterini açık ve kusursuz bir şekilde tutarak aracılara olan ihtiyacı tamamen ortadan kaldırır.
Sigorta: Taleplerin İşlenmesi
Sigorta sektöründe taleplerin işlenmesi sinir bozucu ve yorucu işlemlerdir. Sigorta çalışanlamış olurı, düzmece iddialar, hatalı verilerden terkedilmesi ihtiyaç duyulan politikalara kadar biroldukça şeyle yüzleşmek ve ayırt etmek zorundadır. Hata mümkünlığı çok yüksek. Blockchain teknolojisi ise en az risk ile bu süreçlerin yönetimini mümkün kılıyor.
Ödemeler: Sınır Ötesi Ödemeler
Günümüzün küresel fon transferi sistemleri hataya açık ve maliyetli. Gönderdiğiniz paranın dünyanın öbür ucuna ulaşması en iyi olasılıkla günler sürerken bu haftaları da bulabilir. Blockchain şimdiden uçtan uca şifreli anlık havale hizmetleri veren Abra ve Align Commerce gibi şirketlerin oluşmasını sağladı bile.
Akıllı Varlıklar
Otomobil ve gayrimenkulden, şirket hisselerine, patentlere ve telif haklarına kadar her varlık kendi içinde akıllı teknolojilere sahip olabilir. Blockchain teknolojisi bu varlıkların sahiplerinin ve kullanım veya görüntüleme yetkisi olan kişilerin bilgilerini saklayıp koruduğu gibi varlıkları da korur. Akıllı sözleşmeler ile mülkler çok daha güvenli bir şekilde kiraya verilebilir satılabilir kullanım hakları devredilebilir. Blockchaine eklenmiş bir mülk kendisine atanan akıllı bir anahtar yardımıyla sadece yetkili kişilerin erişimine olanak tanıyabilir. Akıllı mülkü satmak veya kiralamak için aracı bir kurum ihtiyacı tamamen ortadan kalkar.
Akıllı varlıklar için blockchain uygulama örnekleri:
Kredilendirme Sistemi
Akıllı sözleşmeler geleneksel kredi sistemini kökünden değiştirecektir. Mevcut sistemde kredi veren kuruluş genellikle yüksek faizler altında zaten krediyi baştan almaması ihtiyaç duyulan kişiyi ezer, iflasa zorlar ve sonunda elinde ki mülkü alır. Blockchain teknolojisinde ise birey, kimseye varlıklarının dökümünü, gelir belgelerini ve kimlik bilgilerini vermek zorunda kalmaz. Elle işlenen yüzlerce evrak gereksiz hale gelir. Kişinin kredi alabilirliğini ve ne kadarlık bir kredi alabileceğini sistem otomatik olarak ortaya koyabilir ve her iki taraf içinde güvence altına alabilir.
Otomobiller ve Akıllı telefonlar
Günümüz otomobilleri artık akıllı anahtarlar ile çalışıyor. Cep telefonlarımız yalnız bizim bildiğimiz şifreler ile aktif oluyor. Ancak araba anahtarınızı yahut akıllı telefonunuzu kullanmak için uyguladığınız parola ya anahtarın içinde ya da sim kartta saklanıyor ve kaybedilmesi durumunda yenisini hazırlamak zahmetli ve maliyetli. Blockchain üzerinde bu varlıkların kullanım yetkilerin güvenli bir şekilde işlenebilir, takip edilebilir, yenilenebilir yada iptal edilebilir.
Blockchain ve şeylerin interneti (IOT)
Herhangi bir meta internete bağlanabilen ve ağdaki öteki metalar ile mesajşim kurabilen bir donanıma haiz ise bir IOT olarak sınıflandırılır. Otomobil benzer biçimde bir meta bilgisayar ağına katıldığında artık herhangi bir meta olmaktan çıkar ve kişiden kişiye, kişiden eşyaya ve eşyadan eşyaya mesajşim olanağı tanır. Meydana getirilen analizler 2020 yılına kadar 25 milyar metanın ağda birbirine bağlanmış olacağını öngörüyor. Bu teknoloji yardımıyla buzdolabınız süt bitince sipariş verebilir, ofisinizde ki yazıcı hangi tonerin ne kadarlık ömrü kaldığına bakılırsa siparişlerini düzenleyebilir. Daha büyük ölçekte ise, şehirler akıllı hale gelerek daha çevreci ve sürdürülebilir bir yönetim ile daha iyi yaşam ve çalışma olanakları sunabilir.
Bu vakaların hepsinde ortak birkaç problem var. İnternete bağlanan bu kadar çok “şey” den gelen tonlarca veri nasıl güvenli bir halde depolanacak, görüntülenecek ve işlenecek? Şirketler kendi verilerini bu açık ortamda nasıl koruyacaklar?
Blockchain bunların hepsine yanıt olabilir. Kimin hangi bilgiyi ne şekilde görüntüleyip ne şekilde işleyebileceğine dair kuralların asla değiştirilemez bir halde yazıldığı ve uygulandığı akıllı sözleşmeler bu problemlerın üstesinden rahatlıkla gelebilir.
Blockchain üzerinde IOT örnekleri
Akıllı aletler
Akıllı aletler, internete bağlanarak kendi uygulamaları ve çevreleri hakkında size daha fazla bilgi verebilen cihazlardır. Bu fikir ile siz aletinızın yanında olmasanız bile onun yaptığı işi takip edebilir, müdahale edebilir ve informasyon alışverişi yapabilirsiniz. Bu durum cihazların daha verimli ve tasarruflu çalışmalarını da sağlar. Bu cihazların şifreli bir halde blockchaine aktarılması, aletin güvenliğini ve lüzumlu olduğunda başkası tarafından da güvenle kullanabilmesini sağlar.
Tedarik zinciri
Günümüzde şirketler, tedarik zincirleri içindeki insan iş gücünü dijital sensörler ile değiştiriyorlar. 2030 yılına kadar tedarik zinciri sektöründe kullanılan dijital sensör sayısının 10 trilyon benzer biçimde bir rakama ulaşması bekleniyor. Blockchain teknolojisi bu sensörlerden gelen veriyi, aslabir değişen teknolojinin yapamayacağı güvenli bir halde işleyebilir, yönetebilir ve saklayabilir.
Akıllı Sözleşmeler
Akıllı sözleşmeler, bu olursa bunu yap ( if this then that IFTTT) kodlama prensibi ile kendi kendine çalışabilen programlardır. Gerçek hayatta aracı kurumlar söz mevzusu sözleşme taraflarının yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini kontrol eder. Blockchain teknolojisi bu sözleşmeleri herkese açık bir halde barındırmanın dışında sözleşme taraflarının yükümlülüklerini yerine getirmesi yada getirememesi benzer biçimde durumlarda otomatik olarak işlem yapabilme olanağı tanır.
Akıllı sözleşmelerin uygulama alanları, finansal türevlerden emlak hukukuna, sigorta primlerinden topluluk fonlamasına kadar birçok alana yayılabilir.
Blockchain üzerinde akıllı sözleşme uygulama örnekleri:
Blockchain üzerinde sıhhat hizmetleri
Kişisel sıhhat geçmişine dair kayıtlar, blockchain üzerine aktarılarak bir tek yetkili ve o mevzuyla ilgili kişiler tarafından görüntülenmesi ve işlenmesi sağlanabilir. Aynı strateji, gerçekleşen ameliyatlara ilişkin belgelerin lüzumlu kurumlara vakitında ve hatasız bir şekilde ulaşmasını sağlayabilir. Sigorta şirketlerinin hasar incelemelerini kolaylaştıracağı gibi hastaların ilaç satın alımları ve kullanımları da hatasız bir halde takip edilebilir.
Blockchain üzerinde müzik
Müzik endüstrisindeki temel sorunlar, iyelik hakları ve telif hakkı dağıtımı çevresinde şekilleniyor. Dijital müzik endüstrisi eseri para odaklı bir ürün haline getirirken mülkiyet hakları genellikle göz ardı ediliyor. Blockchain ve akıllı sözleşme teknolojisi kapsamlı ve hatasız bir halde bir müzik hakları veri tabanı oluşturabilir ve sanatçıların telif haklarını dürüst ve hatasız bir şekilde dağıtabilir.
Yönetimde blockchain
Günümüzde derhal hemen her ülkede meydana getirilen seçimlerde muhakkak şaibe iddiaları oluyor. En son Örneğini Rusya yaşadı. 2016 senesinde ABD seçimlerinde üç eyalette oyların tekrar sayılması talep edildi. Türkiye’de her seçim hemen sonra aynı tartışmaların yaşandığı bir ülke olarak ötekilerden pek farklı değil. Bilgisayar korsanları için ABD’deki seçim sistemleri bile çok rahat maniple edilebilir olarak görülüyor. Oysa blockchain üzerinde akıllı sözleşmeler ile hazırlanacak bir seçim tamamen güvenli ve asla müdahale edilemez olacaktır. Oyların sayılması için insan gücüne gerek olmayacağı gibi neticelar seçimin başlamasından itibaren anlık olarak bile görüntülenebilir. Ciddi bir maliyet olan seçimler, blockchain sayesinde çok daha az maliyetle, çok daha kısa sürede ve güven içerisinde tamamlanabilir. Hatta daha ileriye giderek aday olan ferdin seçim öncesi taahhütleri akıllı sözleşmeye işlenerek, milletvekili seçim hemen sonra taahhütlerini yerine getirdikçe ödeme alabilir.
Blockchain üzerinde kimlik güvenliği
Özellikle toplumsal medya platformları bizim hakkımızda bizlerden çok şey biliyorlar. Bu platformlar fert bilgilerini reklam verenlere para karşılığı satıyorlar. Blockchain teknolojisi Kişisel bilgilerin yalnız gerekli bölümlerini lüzumlu kişilerin görüntülemesine olanak tanıyarak bu durumu tamamen ortadan kaldırabilir. Örneğin bir bara gittiğinizde kapıdaki güvenlik sizin bir tek yaşınızın bilgisine erişebilmeli isminiz, doğum yeriniz ve ana adınız şeklinde birçok bilginin olduğu kimlik belgesini elinde tutmasına gerek yok. Blockchain kimlik bilgilerinizi şifreleyerek reklamcılardan ve sahtekârlardan korur.
REKLAM
Doğum, evlilik ve ölüm belgeleri benzer biçimde belgeler hayatımızda önemli bir yere haiz. Bu belgeler yardımıyla, oy kullanma, vatandaşlık gibi bir çok hakkımızı talep edebiliyoruz. Sadece bu belgelerin sahtekarlık, kaybolma yada hasar görme şeklinde risklerden sakınan bir sistem pek mevcut değil. UNICEF’e bakılırsa 5 yaşın altındaki her 3 çocuktan birinin doğum belgesi yok. Blockchain bu belgelerin düzenlenmesi ve güvenliğinin sağlanmasında en büyük yardımcı olacaktır.
Sonuç olarak; blockchain teknolojisinin verimli ve başarılı bir halde çalışabilmesi için, düğümlerden(node) oluşan bu ağların motive edilmesi ve etik kurallar çerçevesinde hareket etmesi gerekir. Eğer bu standartlar yerine gelirse, işte o zaman şimdilik çok çok yeni olan blockchain teknolojisi, iş yaşamını kolaylaştıran, adil ticaretin yapılabildiği, demokratik bir ekonomiye haiz ve insanoğluın faydası için çalışan toplumların oluşmasını elde edecektir.