အာမေးနီးယား နိုင်ငံ အကြောင်း သိကောင်းစရာ

အာမေးနီးယား နိုင်ငံ အကြောင်း သိကောင်းစရာ



အားမေးနီးယားနိုင်ငံဟာ ယူရေးရှား(အရှ-ဥရောပအစပ်) ဒေသတွင်တည်ရှိတဲ့ ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံတခုဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ တရားဝင်အမည်မှာ အာမေးနီးယား သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ပါတယ်။ တောင်ပိုင်းကော့ကေးဆပ်ဒေသတွင်ရှိနေပြီး အနောက်ဘက်တွင် တူရကီနိုင်ငံ ၊ မြောက်ဘက်တွင် ဂျော်ဂျီယာနိုင်ငံ ၊ အရှေ့ဘက်တွင် အဇာဘိုင်ဂျန်နိုင်ငံ တို့နဲ့ နယ်နိမိတ်ခြင်း ထိစပ်လျက်ရှိပါတယ်။ စတုရန်းမိုင် ၁၁၄၈၄ ကျယ်ဝန်းပြီး ကမ္ဘာပေါ်မှာတော့ ၁၃၈ ခုမြောက် အကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ပါတယ်။ အာမေးနီးယားဘာသာစကားကို ရုံးသုံးဘာသာစကားအဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါတယ်။



၂၀၂၀ ခုနှစ် စာရင်းအရ အာမေးနီးယားနိုင်ငံရဲ့ လူဦးရေဟာ ၂,၉၅၆,၉၀၀ ဖြစ်ပြီး လူဦးရေသိပ်သည်းဆ အနေနဲ့ ၁မိုင်ပတ်လည်မှာ ၁၆၃ဦးခန့် နေထိုင်ကြပါတယ်။ နိုင်ငံ့လူဦးရေး စုစုပေါင်းရဲ့ ၉၈% က အာမေးနီးယားလူမျိုးတွေသာဖြစ်ပြီး ကျန်အနည်းငယ်ကတော့ ယဒ်ဇီဒီးစ် ၊ ရုရှား ၊ ဂရိ ၊ ကာ့ဒ် နဲ့ ဂျူးလူမျိုးတွေဖြစ်ပါတယ်။ လူဦးရေ စုစုပေါင်းရဲ့ ၉၆% ခန့်က ခရစ်ယာန်ဘာသာကိုသာ ကိုးကွယ်ကြပြီး Yazidism နဲ့ အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိနေပါတယ်။ ကာ့ဒ်တွေကတော့ ဆွန်နီအစ္စလာမ်ဘာသာကို ကိုးကွယ်ကြပါတယ်။

ယေရေဗန်မြို့တော် အထူးနယ်မြေ နှင့်အတူ အခြားပြည်နယ် ၁၀ ခုတို့နဲ့ ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။ အကြီးဆုံး နဲ့ မြို့တော်ဖြစ်တဲ့ ယေရေဗန်မြို့ကိုတော့ ဘီစီ ၇၈၂ ကာလကတည်းက အူရာတူဘုရင် Argishti I က Erebuni အမည်နဲ့ စတင်တည်ထောင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် နှစ်ပေါင်းများစွာ မြို့အဖြစ် သတ်မှတ်ခံရခြင်းမရှိပဲ ရုရှားဘုရင် Alexander II လက်ထက် ၁၈၇၉ ခုနှစ်မှာမှ မြို့အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့ပြီး ၁၉၁၈ ခုနှစ်ကနေစတင်လို့ အာမေးနီးယားနိုင်ငံရဲ့ မြို့တော်ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ အခြား ထင်ရှားတဲ့ မြို့ကြီးတွေကတော့ လူဦးရေ ၁သိန်းခွဲခန့်ရှိတဲ့ ဂူမရီမြို့နဲ့ လူဦးရေ ၁သိန်းခန့်နေထိုင်တဲ့ ဗန်းနက်ဇာမြို့တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။



လက်ရှိအာမေးနီးယားနိုင်ငံ နေရာမှာ ကြေးခေတ် ဘီစီ ၄၀၀၀ ခန့်ကာလ ကတည်းက လူသားတွေ အခြေချနေထိုင်နေပြီလို့ သိရပါတယ်။ ဒဏ္ဍာရီအရတော့ အာမေးနီးယားနယ်မြေကို ဘီစီ ၂၁၀၀ ခန့်မှာ Hayk ဆိုတဲ့ မျိုးနွယ်စုခေါင်းဆောင် သူရဲကောင်းက စတင်တည်ထောင်ခဲ့တာလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒေသခံတွေကတော့ နိုင်ငံရဲ့အမည်ကို Hayk လို့ပဲ ခေါ်ခဲ့ကြပြီး အလယ်ခေတ်ကာလမှာတော့ Hayastan အမည်နဲ့ ထင်ရှားခဲ့ပါတယ်။ အာမေးနီးယား ဆိုတဲ့ စကားလုံးကတော့ ဟီဘရူးသမ္မာကျမ်းစာထဲက နောဧ ရဲ့မြေး ၊ Shem ရဲ့ သားဖြစ်သူ Aram ကနေ ဆင်းသက်လာခဲ့တာလို့ ဆိုကြပါတယ်။

လက်ရှိ အာမေးနီးယားနိုင်ငံ နေရာမှာ ဘီစီ ၉ရာစုကာလကတော့ ဗန်းလူမျိုးတွေ နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ဗန်းဘုရင့်နိုင်ငံဟု ခေါ်တွင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ယနေ့ အာမေးနီးယားမြို့တော်နေရာကိုတော့ ဘီစီ ၈ ရာစုခန့်မှာ ၆ဆက်မြောက် ဗန်းဘုရင်(အူရာတူ) Argishti I က Erebuni ခံတပ်အဖြစ် စတင်တည်ထောင်ခဲ့ပါတယ်။ ၆ ရာစုနောက်ပိုင်းမှာတော့ ဒီနယ်မြေဟာ Achaemenid အင်ပါယာရဲ့ နယ်မြေတခုဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ အဆီးရီးယန်းတို့ရဲ့ ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ဘီစီခုနစ်ရာစုနှစ် နောက်ပိုင်း တွင် ဗန်းနိုင်ငံ ပျက်သုဉ်းသောအခါ အာမေးနီးယားလူမျိုးတွေဟာ ဒီဒေသကို ဝင်ရောက်နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။ အာမေးနီးယန်းတွေဟာ အင်ဒိုဥရောပလူမျိုးကြီးများမှ ဆင်းသက်လာပြီး အင်ဒို-ဥရောပ ဘာသာ စကားကို ပြောဆိုကြကာ အက္ခရာ ၃၈ လုံးပါဝင်သော ကိုယ်ပိုင်စာပေရှိသူများဖြစ်ပါတယ်။



အာမေးနီးယန်းတို့ဟာ မြင့်မားသောယဉ်ကျေးမှုအဆင့်အတန်း ရှိခဲ့ကြကြောင်း ကို ထိုစဉ်က ခံတပ်မြို့ရိုးရှိသော မြို့ပြများ၌ နေထိုင်ပုံ၊ လယ်ယာများကို ရေသွင်းစိုက်ပျိုးပုံ၊ ကောင်းစွာပြုပြင်ထားသော လယ်ယာနှင့် စပျစ်ခင်းများကို လုပ်ကိုင်ခဲ့ပုံ အထောက်အထား များအရ သိနိုင်ပါတယ်။ ၁၈၉ ဘီစီမှာတော့ အာမေးနီးယားဘုရင့်နိုင်ငံကို ထူထောင်ခဲ့ပြီး Artaxias I ဘုရင်က အုပ်ချုပ်ခဲ့ပါတယ်။ ဘီစီ ၉၅ ကနေ ၆၆ အထိ ကာလကတော့ အာမေးနီးယားဘုရင့်နိုင်ငံရဲ့ အထွန်းတောက်ဆုံးအချိန်ဖြစ်ခဲ့ပြီး အဲဒီဒေသတဝိုက်မှာ အင်အားအကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

နောက်ပိုင်းမှာတော့ ရောမအင်ပါယာလက်အောက်ကို ကျရောက်ခဲ့သလို ပါရှန်အင်ပါယာရဲ့နယ်မြေတခုလည်း ဖြစ်သွားခဲ့ပါတယ်။ အာမေးနီးယားရဲ့ သမိုင်းတလျှောက်မှာ မီးဒီးစ် ၊ အာခီးမီးနစ် ၊ ဂရိ ၊ ပါရှန် ၊ ရောမ ၊ ဘိုင်ဇန်တိုင်း ၊ အာရပ် ၊ မွန်ဂို ၊ အော်တိုမန် ၊ အီရန် ၊ အာရှ အစရှိတဲ့ လူမျိုးစုများ အင်ပါယာများရဲ့ အကြိမ်ကြိမ်ကျူးကျော်ခြင်းကို ခံခဲ့ရပါတယ်။ အေဒီ ၄၀ ဝန်းကျင်ခန့်မှာတော့ အာမေးနီးယားကို ခရစ်ယာန်ဘာသာစတင်ရောက်ရှိခဲ့ပြီး အေဒီ ၃၀၁ ကစလို့ ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် စတင်ပြဌာန်းခဲ့ပါတယ်။



အေဒီ ၄၅၀ နောက်ပိုင်းမှာ ဘိုင်ဇန်တိုင်း နဲ့ အာရပ်တို့လက်အောက်ကို ရောက်ရှိခဲ့ပေမယ့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ်နဲ့ အာမေးနီးယားမင်းသား က အုပ်ချုပ်ခဲ့ပါတယ်။ အေဒီ ၉ ရာစုအထိ အာရပ်တို့ရဲ့လက်အောက်မှာ ရှိခဲ့ပေမယ့် အဲဒီနောက်ပိုင်းကနေ အေဒီ ၁၀၄၅ ခုနှစ်အထိ လယ်။